Onlangs werd in Brussel een bijeenkomst gehouden over het tegengaan van segregatie als bijdrage aan succes op school. Doel ervan was de discussie stimuleren over stappen die lidstaten kunnen zetten om onderwijssegregatie tegen te gaan. Daartoe werden voorbeelden uit Roemenië, Frankrijk, Vlaanderen en Spanje besproken. Inspirerend voor Nederland?
Achtergrond
De Raad van de Europese Unie heeft in november 2022 aanbevelingen aangenomen over beleid om schoolsucces te vergroten en daarbij speelt het tegengaan van segregatie een belangrijke rol. Het uiteindelijke doel is om het effect van sociaaleconomische status op de uitkomsten van onderwijs te minimaliseren en tegelijkertijd inclusie te bevorderen. In 2025 zouden daartoe belangrijke stappen gezet moeten zijn door de lidstaten. Zij worden opgeroepen om onder meer desegregatie van scholen als strategisch doel op te nemen in een integrale en samenhangende beleidsstrategie over schoolsucces, regelgeving te ontwikkelen en uit te voeren rond effectieve en duurzame maatregelen tegen onderwijssegregatie, en campagnes te voeren om bewustzijn te vergroten over cohesie, inclusie en diversiteit op school. Daarvoor is ook een kader ontwikkeld.
Uitkomsten van de bijeenkomst
In Brussel spraken mensen van overheden, van non-gouvernementele organisaties en van de Europese Unie. Zij waren het erover eens dat onderwijssegregatie negatief is voor zowel individu als samenleving (in sociaal en economisch opzicht). Segregatie gaat over sociale uitsluiting en is een schending van het recht op onderwijs. Regeringen hebben de plicht er iets tegen te doen en om rechtvaardigheid en inclusie te bevorderen. Maar vaak is er sprake van politieke en maatschappelijke weerstand, terwijl ook op systeemniveau zaken moeten veranderen. De algemene conclusie was tweeledig: segregatie is een complexe kwestie die niet gemakkelijk is aan te pakken, en tegelijkertijd is er ook ruimte voor actie en zijn er kansen er iets aan te doen op lokaal, nationaal en Europees niveau. Dat werd geïllustreerd aan de hand van enkele voorbeelden.
Roemenië heeft een Nationaal Actie Plan en heeft onderwijssegregatie bij wet verboden. Samen met Unicef is daarnaast een methode ontwikkeld om in scholen aan inclusie te werken.
In Vlaanderen is lang gewerkt met quota van hoger en lager opgeleide ouders om een afspiegeling van de buurt en stad te bereiken in een school, maar recent is dat losgelaten. Nu is een centrale registratie van schoolkeuzes ingevoerd (zodat een gelijk speelveld voor ouders wordt gevormd); daarnaast kan 20% van de plaatsen worden bestemd voor groepen die ondervertegenwoordigd zijn.
In Spanje is onderwijs sterk gedecentraliseerd en lopen Catalonië en Baskenland voorop bij het tegengaan van segregatie, waarbij per school de kwetsbaarheid van de leerlingpopulatie in kaart wordt gebracht.
In Frankrijk wordt onder meer het probleem van (openbaar gefinancierde) privéscholen aangepakt. Het doel voor het hele onderwijs is in 2027 20% meer sociale mix te realiseren dan er nu is. Aan dat doel is naast budget ook een aantal maatregelen gekoppeld (zoals verkleinen van de invloed van woonsegregatie, vergroten van welzijn en thuisgevoel, of het inzetten van mentoren uit hoger onderwijs en bedrijven).
De voorbeelden laten zien dat elk land mogelijkheden heeft om maatregelen op maat te nemen. Vanuit onderzoek weten we al veel over de aanpak van onderwijssegregatie en het helpt om te laten zien ‘wat werkt’ en onder welke omstandigheden. Wat nu vooral nodig is, is politieke wil en visie. Want, zoals iemand op de bijeenkomst stelde: het gaat bij onderwijssegregatie niet zozeer om technische complexiteit, maar vooral om politieke complexiteit.
Hoe staat het in Nederland?
De Tweede Kamer heeft in december 2020 een ‘Beleidsagenda tegen segregatie in het funderend onderwijs’ aangenomen. In de jaren daarna is er onderzoek uitgezet, een kleine coalitie van voorlopers gevormd en een landelijke segregatiemonitor ontwikkeld (die binnenkort wordt gepresenteerd). Wanneer je dat legt naast de omvangrijke reeks aanbevelingen van de EU uit november 2022, dan staat Nederland nog heel veel te doen wil het in 2025 substantiële stappen hebben gezet om segregatie in onderwijs tegen te gaan, het effect van sociaaleconomische status op de uitkomsten van onderwijs te minimaliseren en tegelijkertijd inclusie te bevorderen.
Bij de huidige (demissionaire) regering had en heeft het thema geen prioriteit. Nederland heeft een uitnodiging om een bijdrage te leveren aan de bijeenkomst in Brussel dan ook afgeslagen. Te hopen is dat een nieuwe regering de urgentie van de kwestie beter ziet en de politieke wil heeft om tot grootschalige actie in het onderwijsveld over te gaan. Het is tijd voor ‘geen woorden, maar daden’. Inspiratie daarvoor bieden de voorbeelden die in Brussel zijn gepresenteerd en genoemd (zoals het project ‘European Cities against school segregation’, https://www.ecass.eu/). Concrete handvatten bieden de aanbevelingen uit november 2022 en het beleidskader van de EU.